یکی از رویکردهای نوین در خوانش و نقد متون توجه به نظریات بینامتنیت و پیوندهای بینامتنی است. بینامتنیت کاربرد آگاهانه تمام یا بخشی از یک متن در متن دیگر است. هر اثری تحت تأثیر آثار قبل یا همزمان با خود دستخوش تغییر شده، در آن آثار تصرف می نماید و هویتی تازه می آفریند. به این ترتیب هر متن دارای معناها و لایه های معنایی متفاوتی خواهد بود که بخشی از آن مبتنی بر ارتباط آن با متن دیگر بیرون از آن است. آیات و احادیث با غزلیات شمس، پیوند بینامتنی دارند. این مقاله ضمن پرداختن به شاخص ها و ویژگی های چهار زیرگونه بینامتنیت که عبارتند از نقل قول، ارجاع، سرقت و تلمیح به روش توصیفی _ تحلیلی به بررسی مناسبات بینامتنی غزلیات شمس با قرآن و حدیث می پردازد. نتیجه تحقیق حاضر نشان می دهد زیرگونه نقل-قول و تلمیح بیشترین بسامد را در غزلیات شمس دارد و بینامتنی پنهان تعمدی که معادل سرقت است در این اثر وجود ندارد.

بازتاب الفاظ و مفاهیم آیات قرآن و احادیث به شیوه های مختلف همواره زینت بخش آثار اهلِ علم و ادب بوده است. این شیوه ها از منظر هنری و بلاغی در یک سطح نیستند؛ یعنی پی بردن به محتوای ارزشمند آن ها، گاه آشکار و گاه پنهان است. دستیابی به مفاهیم آشکار به صرف آشنایی ظاهری با آیات و روایات میسّر است، چنان که از قدیم فرقۀ ظاهریه به همین شهرت یافته اند. لکن دریافت اغراض پنهان از عهدۀ کسانی بر می آید که پیش از مهارت در انواع فنون و صناعات ادبی، با علوم و ادبیات قرآن و حدیث اُنس داشته و عمر خود را در پیچ وخم این راه سپری کرده اند. مقامات حریری ازجمله آثاری است که از این منظر درخور توجه و بررسی است. رواج مفاهیم قرآنی در مقامات، از قرن پنجم به بعد و انس و الفت حریری با متون دینی و توجه وی به نکات اخلاقی اهمیت ویژه ای به این واکاوی می بخشد. حریری به دو شیوۀ لفظی و معنوی از قرآن کریم تأثیر پذیرفته است. این اثرپذیری در مقامات حریری بیشتر به شکل تلمیح، تأثیرِ تطبیقی، تأثیرِ واژگانی در انواعِ وام گیری و برایندسازی، تأثیر الهامی بنیادی و تأثیر گزارشی صورت گرفته است.

حصر عبارت است از این که چیزی یا کسی را به چیزی یا کسی آن چنان ویژه دارند که از او درنگذرد و در غیر او نباشد. دلالت حصر بر معنای مذکور مورد تردید است. بررسی مفاد واقعی این اسلوب مسأله اصلی این پژوهش است که به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا پی گرفته شده است. آیا ظهور این بیانات در انحصار، معتبر و قابل استناد است؟ احتمالات چندی وجوددارد: این که حصر را غیرحقیقی یا اضافی بدانیم؛ استفاده از حصر را یک تعبیر بلاغی لطیف برای بیان مبالغه آمیز کمال یک وصف بگیریم؛ آن را ادعایی و در مقام تأکید بدانیم؛ دست از حصر حقیقی برنداریم، ولی برای توجیه انحصار کلام از مصادیق مخفی و غیرظاهر سراغ گیریم. دلالت بر کلیت و انحصار را فقط به معنای بیان اقتضا و نه علت تام بدانیم یا بر مراتب تشکیکی معنا حمل کنیم یا کلیت و عموم آن را با دلیل منفصل تخصیص وتقیید بزنیم و. . . خلاصه این که بر معنای حقیقی حصر به عنوان مرادجدی متکلم نمی توانیم پافشاری کنیم.

پوشش در ادیان و اقوام پیش از اسلام بی سابقه نیست. گویا گرایش فطری انسان، او را به نوعی پوشش فرا می خوانده است. مسأله حجاب و پوشش زن و حفظ حریم عفاف مرد و زن موضوعى است که از دیرباز در بین ملت ها مطرح بوده است و در طول تاریخ با فراز و نشیب های فراوانی همراه بوده و در اسلام نیز مورد توجه بوده و از اهمیت ویژه اى برخوردار مى باشد. طوری که دراسلام هرچه الگوه های حجاب و غفاف مراتب برتر و بالاتری داشته باشند، تاثیر بیشتری بر معنویت و دینداری فرد و جامعه خواهند گذاشت و می توان گفت که روابط اجتماعی عفاف و حجاب، یکی از ارزشهای والای انسانی و اسلامی و رمز بهداشت و سلامت روانی جامعه است. این مقاله به بررسی مفهوم عفاف و حجاب از دیدگاه آیات قرآن، سنت و احادیث می پردازد. این بررسی از نوع توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت تحلیل محتوا می باشد. امید است این تحقیق در توسعه فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه تأثیرگذار باشد.

خداوند معرفت خود را به صورت فطری، به انسان و بلکه به همه حیوانات عطا فرموده است. این معرفت در عالم ذر و عالم ارواح به انسان عطا شده است. خلقت ارواح قبل از اجساد، با استناد به روایت بررسی شده و پس از بیان تواتر روایات، نکته هایی به عنوان نتیجه بررسی روایات، ذکر شده است.فرقه فرقه بودن ارواح با توجه به عبارت «الارواح جنود مجنده» تبیین و معنای جنود مجنده بررسی شده است، نظریات استاد مصباح درباره این روایات، بیان و نقد و بررسی شده، به تواتر روایات و نکات حاصله اشاره و روایات متفرقه در این باب نیز ذکر شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

امروزه، رسانه ها زندگی بشر را محصور خویش ساخته اند و مکانیزم تبلیغ رسانه با طراحی شیوه های متعدد متقاعدسازی، پیچیدگی زیادی پیدا کرده و چه بسا با برخی شگردهای ضد اخلاقی همراه شود که کاربست آنها نادرست و به ویژه در تبلیغ دینی ناموجه است؛ به همین جهت تفکیک روش های تأثیرگذاری با رویکرد اخلاقی از شگردهای ضد اخلاقی لازم، و ارائه الگو برای این جداسازی، ضروری است که پژوهش حاضر با روش تحلیل داده بنیاد، الگوی اصول اخلاقی رسانه در تبلیغ دینی را ارائه می دهد. الگوی مذکور که با ارکان سه گانه تبلیغ همسوست و اخلاقی بودن فرایند تبلیغ دینی را از شگردهای ضد اخلاقی تبلیغات متمایز می کند، بر شش اصل استوار است که دو اصل اخلاقی خیرخواهی و صداقت بر محور فرستنده شکل می گیرند، اصول اخلاقی استحکام و شفافیت با توجه به رکن پیام ضرورت می یابند و رعایت سطح فهم و توجه به کرامت انسانی، اصول اخلاقی مرتبط با مخاطب هستند که در تبلیغ دینی توسط رسانه ها باید ملاحظه شوند.

آیات حکمی قرآن مجید، همواره منبع الهام بخش ادیبان و شاعران مسلمان پارسی زبان بوده است و هر کدام به فراخور آثارادبی، شناخت و بینش خود، از دریای بیکران معارف قرآنی بهره برده‏اند. سعدی شیرازی و سعدالدین وراوینی در آثارخود از مضامین گوهربار کلام الهی بهره برده‏اند وآیات قرآنی را همچون نگینی، زینت بخش سخن و کلام شیرین خود کرده اند تا به مدد احادیث نبوی، قصص و آیات الهی، خواننده را به شناخت اخلاقیات و ارزش های انسانی و انجام عمل نیک فراخوانند. «مرزبان نامه» و «گلستان» از آثار مهم ادب فارسی در قرن ششم و هفتم در نوع نثر فنی به شمار می روند و ازآنجا که یکی از خصیصه های مهم نثر این دوره، استفاده از آیات و احادیث است؛ لذا مقاله حاضر تلاش می‏کند با استفاده از روش توصیفی - تطبیقی، نحوه کاربرد تجلی آیات و احادیث در دو کتاب گلستان و مرزبان نامه را با ذکر نمونه های مختلف از آیات، احادیث، مضامین قرآنی، استشهادها و عبارت های عربی بیان کرده و شیوه های بروز و ظهور آیات و احادیث را در دو کتاب مذکور بررسی کند. یکی از نتایج پژوهش حاضر این است که سعدی و وراوینی به خوبی توانسته اند مضمون ها و عبارت های عربی را با نثر فارسی تلفیق دهند.

ادیبان گاه با بهره گیری از آیات، تسلط کامل و هنرمندانه خود را در سخن آرایی جلوه گر ساخته و گاه با تصویرسازی های شاعرانه و قرینه پردازی های ماهرانه، با استشهاد به آیات، سخن را با عبارات و الفاظ متوازن و متساوی بر بستر سجع و ترصیع و موازنه نشانده اند و یا با واج آرایی، ارسال المثل، حسن تعلیل، استعاره، تشخیص و تضمین شاهکار آفریده اند و البته، شاهکار نفثه المصدور، اثر ممتاز محمد زیدری نسوی، نمونه مثال زدنی از این دست است؛ به ویژه که مولف، ضمن بهره گیری از محسنات لفظی آیات و احادیث و نیز سبک ادبی قرآن و آهنگ واژگان، استفاده مفهومی عمیقی از آیات قرآن و احادیث را وجه نظر داشته است. اقتباس و بهره مندی از آیات و احادیث از مهم ترین مختصات نثر فنی به شمار می آید و نفثه المصدور زیدری، از برجسته ترین کتب تاریخی-ادبی است که کاربرد آیات و احادیث در آن با توجه با ملازمت نویسندگان با سلاطین غزنوی و مغول و آگاهی از وقایع سیاسی و بیان هدف های ذوقی-انگیزشی و پنهان کاری های سیاسی آن ها در قالب شگردهای ادبی، یکی از ویژگی های مهم نثر این کتاب به شمار می رود. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا، روش ها و شیوه های متداول به کارگیری آیات و احادیث نفثه المصدور و نیز روش های ابداعی زیدری را در اقتباس از آیات و احادیث دنبال می کند. باید گفت که در بخش کاربرد لفظی آیات، شیوه های «تضمین آیه به عنوان دنباله کلام»، «که موصوله» و «ترکیب اضافی»، به عنوان توضیحی اضافه در متن گنجانده شده اند که نشان دهنده قدرت نویسنده در ترکیب کلام قرآن با سخن خود است. از نظر معنوی نیز در بیشتر موارد اقتباس از آیات و احادیث به صورت تتمیم و تکمیل و بدون واسطه معنایی آورده شده است.

عرفا برای اقناع و متقاعدسازی مخاطبان خود و همچنین برای انتقال و تشریح مفاهیم عرفانی، از شیوه های مختلف و امکانات زبانی و ادبی متعددی بهره برده اند. یکی از شیوه هایی که در اقناع مخاطب و هم سو کردن او با عقاید مطرح شده تأثیر شگرفی دارد، استفاده از اعتقادات مخاطب و توسل به عقاید خود ایشان است که به عنوان مهم ترین اصل از اصول ارتباطات اقناعی نیز مطرح شده است. لذا با توجه به این که مخاطبان عرفا مسلمانان بوده اند و آیات قرآنی و سخنان بزرگان دین جزء اعتقادات عمیق آنها محسوب می شده، طبیعی است که عرفا برای متقاعد ساختن مخاطبان خود، از حجّیت قرآن برای حجّیت بخشی به کلام خود بهره برده باشند. سنایی به عنوان نخستین کسی که به طور رسمی عرفان را وارد حوزه ی ادبیات کرد، با اشراف کامل به مقبولیّت قرآن و حدیث نزد مسلمانان، هر جا که لازم می بیند، در موضوعات مختلف دینی و اخلاقی از جمله: توحید حق تعالی، تنزیه، ستایش جایگاه حضرت علی(ع)، نکوهش دنیاپرستی و. . . برای اثبات صحّت گفتار خود و جلب تأیید مخاطب، به آیات و احادیث متوسل می شود و از این طریق به راحتی کلام خود را برای مخاطب قابل پذیرش می سازد.